فلسفه خلقت انسانیکی از سوال‌های مهم بشر چرایی خلقت اوست. اینکه هدف از خلقت بشر چیست، سوالی است که ادیان و مذاهب مختلف در جواب آن به نظریه‌پردازی‌های گوناگون پرداخته‌اند. در این مقاله به بررسی دیدگاه اسلامی در این زمینه می‌پردازیم. ۱ - عبادت کردن خدادر آیات و روایات عبادت، فلسفه خلقت انسان معرفی شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود. ۱.۱ - بیان قرآنخداوند کریم در جای جای قرآن مجید به این پرسش اساسی و مهم بشر پاسخ داده است که چرا خداوند انسان را آفرید؛ از جمله می‌فرماید: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ؛ من جنّ و انس را نیافریدم جز برای اینکه عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند).» حرف «لام» در کلمه «لیعبدون» لام غرض است؛ یعنی تنها فلسفه خلقت جن و انس و غرض از خلقت آنها این است که خداوند را با اختیار و نه اجبار، عبادت کنند تا به تکامل و سعادت ابدی نائل شوند. در نتیجه، عبادت و فرمان‌برداری از دستورات خداوند و در نتیجه رسیدن به اعلی درجه کمال، هدف اصلی خلقت جن و انس است و خداوند برای رسیدن بشر به این هدف مهم، تمام وسائل و ابراز مورد نیازش را نیز فراهم کرده است. از طرف در وجود آنها عقل یا همان پیامبر درونی را نهاده است که در هر لحظه و هر آن در اختیار انسان است و می‌تواند با استفاده از آن از مهلکه نجات یافته و به هدف مقدسش برسد، و از طرف دیگر در طول تاریخ بیش از صد هزار پیامبر را همراه با کتاب‌های الهی فرستاده است تا انسان‌ها را برای رسیدن به این هدف یاری دهند و آنها نیز به بهترین وجه وظیفه خود را انجام داده‌اند، حال اگر انسان با وجود این همه وسائل، ابزار، راهنما و... نتواند به هدف اصلی‌اش برسد و به جای رفتن به کعبه اعرابی راهی ترکستان شود، تقصیر خود او است و نقص غرص پیش نخواهد آمد. ۱.۲ - روایات صدوقمرحوم شیخ صدوق (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) در کتاب شریف علل الشرائع می‌نویسد: «عَنْ اَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَاَلْتُ اَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ قَالَ خَلَقَهُمْ لِیَاْمُرَهُمْ بِالْعِبَادَة؛ از ابوبصیر نقل شده که وی گفت: راجع به فرموده حقّ تعالی «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ» از امام صادق (علیه‌السّلام) پرسیدم: حضرت فرمودند: مقصود این است که: حقّ تعالی جنّ و انس را آفرید تا ایشان را به عبادت امر فرماید.» و در روایت دیگری نقل می‌کند: «عن جمیل بن دراج، قال: قلت لابی عبدالله (علیه‌السّلام): جعلت فداک، ما معنی قول الله عز و جل: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ؟ فقال: خلقهم للعبادة؛ جمیل بن درّاج نقل شده است که وی گفت: به امام صادق (علیه‌السّلام) عرضه داشتم: فدایت شوم: معنای وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ الخ چیست؟ حضرت فرمودند: خداوند متعال جنّ و انس را فقط برای عبادت آفریده.» و همچنین می‌نویسد: «عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السّلام) قَالَ سَاَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ قَالَ خَلَقَهُمْ لِلْعِبَادَةِ قُلْتُ خَاصَّةً اَمْ عَامَّةً قَالَ لَا بَلْ عَامَّة؛ از جمیل بن درّاج نقل شده است که وی گفت: از حضرت امام صادق (علیه‌السّلام) راجع به معنای فرموده حقّ تعالی «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاِنْسَ اِلَّا لِیَعْبُدُونِ» سؤال کردم. حضرت فرمودند: مقصود این است که خداوند جنّ و انس را برای عبادت آفریده. عرضه داشتم: گروه خاصی را یا عموم مردم را؟ فرمودند: خیر، بلکه عموم را به منظور عبادت خود آفریده است.» برای تحقیق بیشتر در این باره، به تفسیر المیزان تالیف علامه طباطبائی (رحمت‌الله‌علیه)، ذیل همین آیه مراجعه فرمایید. ۲ - پانویس۳ - منبعموسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «چرا خداوند انسان را آفرید؟» |